Iedereen die weleens een heftige bedreiging, ongeval of crisis heeft meegemaakt weet het. Onder de stress die dat oplevert spelen er allerlei verschijnselen die grote invloed hebben op je fysieke, mentale of emotionele reacties. Deze stress wordt ook wel ‘combat stress’ genoemd (1). Dat kan zich bijvoorbeeld uiten in een veranderende tijdsbeleving, verhoogde hartslag, droge mond, trillen, kokerblik, dissociëren. Ook wel de freeze, flight of fight reactie genoemd. De reactie, als verdedigingsmechanisme, op acuut gevaar om te kunnen overleven.
De kans op ‘combat stress’ tijdens het werken op crisisafdelingen, SEH, HIC’s, Ambulancediensten en dergelijke is groot. Vooral wanneer het betrekking heeft op gevaarbeheersing en dreigende escalaties.
Onder invloed van deze stress kan het zijn dat de rationele overwegingen en afwegingen verminderen. Dan ontstaat er een verkorte, meer intuïtieve, route in het brein die de binnengekomen informatie direct doorstuurt naar de amygdala (2). We noemen dit verschijnsel ook wel de ‘amigdala hijack’ of het ’reptielen brein’ omdat het gedrag wordt overgenomen door primitieve overlevingsmechanismen. Het leidt tot rigiditeit omdat minder informatie wordt opgenomen en mensen de neiging hebben om meer beheersend te reageren (3).
Het voordeel van deze verkorte intuïtieve reacties is dat ze in hoge nood voor overleving kunnen zorgen maar tegelijkertijd leidt het ook tot verkokerde en beperkte besluitvorming. In teams die langer onder hoge spanning staan leidt het tot rigiditeit, teruglopende vitaliteit en te hoge groepscohesie ook wel groupthink genoemd (4, 5). Langdurige blootstelling aan stress heeft tevens invloed op de gesteldheid en welbevinden (6).
Voor hulpverleners die regie moeten nemen in dreigende situaties, of moeten communiceren onder hoogoplopende spanning, is het verschijnsel een nadeel. Het verhoogt de spanning, het verhindert effectief communiceren en het beïnvloedt de kwaliteit van besluiten negatief (7). Veel hulpverleners zijn zich hiervan zeker bewust. Ze stellen ons in trainingen de vraag hoe zij zichzelf ‘onder controle’ kunnen houden, of hoe zij de eigen spanning onder controle kunnen brengen. Het ontspannen onder spanning dus.
Hoe ontspan je onder spanning? Dat doe je door je vaardigheden voor zelfhantering te trainen. Zoals:
• Wees je bewust van je belemmerende gedachten
• Signaleer je eigen spanning
• Ken je eigen valkuilen en stressreacties
• Kijk om je heen, verbreed je blik
• Adem rustig in en diep uit
• Zet beide voeten op de grond
• Knieën los, uit het slot
• Beweeg rustig
• Werk samen
• Maak contact
We merken in onze trainingen dat deelnemers een eigen mix maken van deze tips. We moedigen dat alleen maar aan om zelf te experimenteren en te zien wat het beste past. Het vraagt veel oefening om deze mechanismen te signaleren bij jezelf en er op zo’n manier mee om te gaan dat de kans op succes vergroot wordt. En dat betekent in ons geval dat we contact kunnen blijven maken en kunnen blijven zoeken naar de uitweg uit de escalatie.
Literatuur
1. Grossman D, Siddle B, editors. The Bullet Proof Mind. Defense Center of Excellence for Psychological Health and Traumatic Brain Injury Warrior Resilience Conference; 2009.
2. Wilensky AE, Schafe GE, LeDoux JE. Functional inactivation of the amygdala before but not after auditory fear conditioning prevents memory formation. J Neurosci. 1999;19(24):48RC.
3. Staw BM, Sandelands LE, Dutton JE. Threat rigidity effects in organizational behavior: A multilevel analysis. Administrative science quarterly. 1981:501-24.
4. Janis IL. Victims of groupthink: A psychological study of foreign-policy decisions and fiascoes. 1972.
5. van Gool FWR, van Kraaij VA, Bongers IMB, Janssen RTJM, Bierbooms JJPA. De Flexmonitor. Nurse Academy GGZ. 2018;3-2018:15-20.
6. Xanthopoulou D, Bakker AB, Demerouti E, Schaufeli WB. The role of personal resources in the job demands-resources model. International journal of stress management. 2007;14(2):121.
7. Hein E. Mentale weerbaarheid en presteren onder druk. Sportgericht; 2014.
